ਅਸੀਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ’ਚ ਫਿਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਜਿਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ਅਸੀਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹਾਂ, ਉਹ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਹੈ। ਬਦਲਦੇ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤ ਹੋਣ ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਜ਼ਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ’ਚ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਬਣ ਗਏ ਹਾਂ। (AQI Delhi)
ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ’ਚ ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕ ਅੰਕ 999 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ਵ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਉਦੋਂ ਵੀ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ’ਚ ਹਰੇ ਪਟਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਟਾਕੇ ਬਣਾਉਣ, ਵੇਚਣ ਅਤੇ ਫੂਕਣ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਜਰਾ ਸੋਚੋ, ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ? ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਖਿਲਾਫ ਕਿੰਨੀ ਹੋਈ ਕਾਰਵਾਈ? ਇਸ ’ਤੇ ਵੀ ਅਜੇ ਚੁੱਪ ਹੈ। (AQI Delhi)
ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕ ਅੰਕ 999 ਰਿਹਾ | AQI Delhi
ਹਾਂ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਜੋ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰਸਾ ’ਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਿਗੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਸੂਚਕਾਂਕ 999 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ ਵੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕਾਂਕ 500 ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਸ੍ਰੇਣੀ ’ਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਜਿੱਥੇ ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕਾਂਕ 999 ਸੀ, ਉੱਥੇ ਲੋਕ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਉਹ ਸਾਹ ਕਿਵੇਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸਨ? ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ’ਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਜੋ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂ ਛਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕਾਂਕ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕਾਂਕ | AQI Delhi
ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕਾਂਕ ਕਦੇ ਵੀ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਿੰਟ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ ’ਤੇ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਜਹਿਰੀਲੀ ਹਵਾ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ 24 ਘੰਟੇ ਲਈ ਵੀ ਸਥਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਿਉਂ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਜਾਹਰ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। (AQI Delhi)
ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਪ੍ਰਦੂਸਣ ’ਤੇ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਖੋਜ਼ | AQI Delhi
ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਈਆਈਟੀ ਕਾਨਪੁਰ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਖੋਜ ਤੋਂ ਕੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਮਾਮਲਾ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਕੰਮ ਕਾਗਜਾਂ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲੇਗਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਰਾਜਸਥਾਨ : ਟ੍ਰੇਲਰ ਅਤੇ ਕਾਰ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਟੱਕਰ, 5 ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਮੌਤ
ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧਦਾ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਖਤਰੇ ’ਚ ਪੈਂਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਭਵਿੱਖ ’ਚ ਭਾਰਤ ’ਚ ਦਮੇ ਅਤੇ ਸਾਹ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਗਰਭ ’ਚ ਪਲ ਰਹੇ ਭਰੂਣ ’ਤੇ ਵੀ ਪਵੇਗਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਐਡਵਾਇਜਰੀ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਸਵੇਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਸੈਰ ਸਮੇਤ ਸਰੀਰਕ ਕਸਰਤ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ’ਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਕਦੋਂ ਹੋਵੇਗਾ?
ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ | AQI Delhi
ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਆਮ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਗੇ, ਭਾਰਤ ’ਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੈਲਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣਾ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਖਤੀ ਅਤੇ ਠੋਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਅਦਾਲਤ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦੀ ਰਹੇਗੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਜਾਗਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਿਸਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਫਟਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਤੁਹਾਡੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਫਿਰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੂੰ ਫਿਰ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨੀ ਪਈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਿਉਂ? ਸਰਕਾਰ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜ਼ਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ’ਚ ਜਿੱਥੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਸੰਸਦ ਭਵਨ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਇੰਨੀ ਸਫਾਈ ਹੈ ਕਿ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ’ਚ ਉਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਆਸੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। (AQI Delhi)
ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ! | AQI Delhi
ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਧੂਪ ਸਟਿਕ ਅਤੇ ਮੱਛਰ ਭਜਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੋਇਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਪਰ ਸਿਗਰਟਨੋਸੀ (ਬੀੜੀ, ਸਿਗਰੇਟ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ) ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖਤਰਨਾਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੀ ਬੀੜੀ ਸਿਗਰਟਾਂ ’ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਤੰਬਾਕੂ ਆਕਸੀਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮਾਲੀਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਖਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਬੀੜੀ ਅਤੇ ਸਿਗਰਟ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾਉਣ ’ਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ। (AQI Delhi)
ਤੰਬਾਕੂ ਕੈਂਸਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ | AQI Delhi
ਕੀ ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਪੈਕਟਾਂ ’ਤੇ ਇਹ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ? ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਖਿਰ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਧੂਪ ਸਟਿਕਸ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੀੜੀ, ਸਿਗਰਟ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ’ਤੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਇਹ ਸੋਚਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਹੈ?
ਡਾ. ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਹਮਾਰ।
ਵਿਅੰਗ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਟਿੱਪਣੀਕਾਰ।
