Social Media Addiction In Kids: ਬਚਪਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪੜਾਅ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੱਚੇ ਕਲਪਨਾ, ਖੇਡਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਦਾ ਬਚਪਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਵਧਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਵਧਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਲਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦਾਦੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮੋਬਾਇਲ ਸਕਰੀਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਗੁਆਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਖਬਰ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : Gurpanth Maan: ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਦੇ ਭਰਾ ਗੁਰਪੰਥ ਮਾਨ ਦਾ ਹੋਇਆ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ, ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹੁਨਰਾਂ ਦੇ ਵਿਘਨ ਦੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਹੈ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿੱਦੀ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਨਲਾਈਨ ਗੇਮਾਂ, ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਰੀਲਾਂ ਅਤੇ ਯੂਟਿਊਬ ਸ਼ਾਰਟਸ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ, ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਟੈਨ ਦੇ ਹਾਰਪਰਕੋਲਿਨਸ ਅਤੇ ਨੀਲਸਨ ਆਈਕਿਊ ਦੀ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਥ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕਿ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਮਾਪੇ ਹੁਣ ਪੰਚਤੰਤਰ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਡਿਜੀਟਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਇਕਹਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਦਾਦੀ-ਦਾਦੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੁਣ ਸ਼ੈਲਫ ’ਤੇ ਪਈਆਂ ਬੰਦ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਂਗ ਧੂੜ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਰਿਪੋਰਟ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮਾਪੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਔਖਾ ਕੰਮ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ 2012 ਵਿੱਚ, 64 ਫੀਸਦੀ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। Social Media Addiction In Kids
ਹੁਣ ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਸੁੰਗੜ ਕੇ 41 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। 28 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਾਪੇ ਇਸਨੂੰ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਨਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ’ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਕਰੀਨ ਦੀ ਨੀਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅੱਖਾਂ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ, ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੰਡਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰਕ ਥਕਾਵਟ, ਸਗੋਂ ਮਾਨਸਿਕ ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਚਿੜਚਿੜੇਪਨ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 9 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਫੋਨ ਖੋਹ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਗ੍ਰੇਟਰ ਨੋਇਡਾ ’ਚ ਇੱਕ 16 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣ ਨੂੰ ਮੋਬਾਇਲ ਗੇਮ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ’ਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੋਟਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਮੋਬਾਇਲ ਖੋਹ ਲਿਆ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ 27 ਗੇਮਾਂ ਦਾ ਆਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ‘ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸ’ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਹੈ। ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਕਹਿਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਨਾ ਤਾਂ ਦਾਦੀ-ਦਾਦੀ ਵੱਲੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਨਾ ਹੀ ਮਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਰੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਕਾਰਨ, ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਮੋਬਾਇਲ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਹਿੰਸਕ, ਅਸ਼ਲੀਲ ਅਤੇ ਅਨੈਤਿਕ ਸਮੱਗਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ, ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। Social Media Addiction In Kids
ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਪਰਿਵਾਰਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਨੀਤੀਗਤ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲਾਂ, ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸ ਅਤੇ ਸਾਈਬਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਮਰ-ਅਧਾਰਤ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ, ਸੰਗੀਤ, ਕਲਾ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਸੀਮਤ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਰਤੋਂ ਸਿਖਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ।
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਚਿਤਾਵਨੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਜਾਗੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਵੈ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ, ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਾਨੂੰ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ, ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਚਪਨ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ – ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(ਇਹ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ)
ਲਲਿਤ ਗਰਗ
