Gandhi Jayanti: ਅੱਜ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹਿੰਸਾ, ਦਹਿਸ਼ਤ ਅਤੇ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਦੇ ਡਰ ਹਨ, ਦੇਸ਼ ਆਪਸੀ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਉਲਝੀਆਂ ਹੋਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਔਖੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਰਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਗੋਂ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ।
ਇਹ ਖਬਰ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : Rajveer Jawandha: ਫੋਰਟਿਸ ਹਸਪਤਾਲ ਵੱਲੋਂ ਰਾਜਵੀਰ ਜਵੰਧਾ ਦੀ ਸਿਹਤ ਸਬੰਧੀ ਅਪਡੇਟ ਜਾਰੀ
ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੱਚ, ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਕਸੌਟੀ ’ਤੇ ਹਰ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਪਰਖ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਅਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਹਿੰਸਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਤਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਹਿੰਸਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦਮਨਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ, ਅਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਬਣ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੁਫਨੇ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਾਇਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਹੀਂ।
Gandhi Jayanti
ਸਗੋਂ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ। ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਆਤਮ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹਿੰਸਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਹਿੰਸਾ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ , ਸਗੋਂ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਿਖਰ ਸੀ। ‘ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ’ ਦੀ ਘਟਨਾ ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕ ਉੱਠੀ ਅਤੇ 22 ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਅੰਦੋਲਨ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਤੱਕ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਾਂਡੀ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਨਮਕ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਂਬੀਆ ਵਰਗੇ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਅਹਿੰਸਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਆਲੋਚਕ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹਨ।
ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾੜਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ, ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਰਾਜ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ, ਸਮਾਨਤਾਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਸਿੱਖਿਆ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੇ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਮਾਇਤੀ ਸਨ। Gandhi Jayanti
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਸੱਭਿਅਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਸਹੀ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ’ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨੀ ਆਈਨਸਟੀਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਕਦੇ ਮਾਸ ਅਤੇ ਲਹੂ ਦਾ ਕੋਈ ਜੀਵ ਮੌਜ਼ੂਦ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।
ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਦੁਨੀਆ ਹਿੰਸਾ, ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ, ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿ-ਹੋਂਦ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਨਾਇਕ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਸੰਸਾਰਕ ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਹ-ਦਸੇਰਾ ਵੀ ਹਨ। ਸੱਚ, ਅਹਿੰਸਾ, ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ਼, ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਸਮਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਨੀਂਹ ਸਨ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਸਾਹਿਤ, ਦਰਸ਼ਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਪੁੰਜ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਅਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਉਦਾਰਤਾ, ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਦਇਆ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਅਸਲ ਲੱਛਣ ਹਨ। ਅੱਜ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੌਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਸਦੀਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਬਦਲਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਸੱਚੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ, ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਗ ਇੱਕ ਨਿਆਂਪੂਰਨ, ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸੰਸਾਰ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ।
(ਇਹ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹਨ)
ਅਰਵਿੰਦ ਜੈਤਿਲਕ