ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ’ਚ ਸਿਲਕਿਆਰਾ ਮੋਡ-ਬਰਕੋਟ ਸੁਰੰਗ ’ਚੋਂ 41 ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ’ਤੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਫ਼ਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਅਨੰਦ ਦੇ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੀਏ ਕਿ ਕੀ ਇਸ ਸੁਰੰਗ ’ਚ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਅਸਰ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਦੇ ਹਾਂ। ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਬਾਰੇ ਸਾਡਾ ਚਰਿੱਤਰ ਸੰਤੋਖਜਨਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। (Accidents)
ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਰੇਲ ਹਾਦਸਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਾਡਾ ਚਰਿੱਤਰ ਇਸ ਤੱਥ ’ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। 29 ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ ਪੈਸੰਜਰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ-ਰਾਏਗੜ੍ਹ ਪੈਸੰਜਰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦਰਮਿਆਨ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ’ਚ ਅਲਾਮਾਡਾ ਤੇ ਕੰਟਲਪੇਲੇ ਦਰਮਿਆਨ ਭਿਆਨਕ ਰੇਲ ਹਾਦਸਾ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ’ਚ 14 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਤੇ ਕਈ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। 2 ਜੂਨ 2023 ਨੂੰ ਬੰਗਲੁਰੂ-ਹਾਵੜਾ ਸੁਪਰ ਫਾਸਟ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਤੇ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਚੇੱਨਈ ਸੈਂਟਰਲ ਕੋਰੋਮੰਡਲ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਤੇ ਇੱਕ ਮਾਲਗੱਡੀ ਦਰਮਿਆਨ ਟੱਕਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਹਾਦਸਾ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ’ਚ 290 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।
ਅਗਲੀ ਘਟਨਾ ਨਾ ਵਾਪਰੇ | Accidents
ਅਜਿਹੇ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੰਨਿਆਂ ’ਤੇ ਛਪੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕੌਮੀ ਟੀ. ਵੀ. ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ ’ਚ ਇਹ ਛਾਈਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਗਲੀ ਘਟਨਾ ਨਾ ਵਾਪਰੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਰਸਮੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਥਾਨਕ ਤੇ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਆਗੂ ਮਿ੍ਰਤਕਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੇ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਮਰ੍ਹਾ ਦੇ ਕੰਮ ਵਾਸਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। (Accidents)
School Winter Holidays: ਸਾਰੇ ਸਕੂਲਾਂ ’ਚ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਐਲਾਨ, ਜਾਣੋ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ
ਦੂਜੇ ਹਾਦਸੇ ਬਾਰੇ ਰੇਲਵੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਜਾਂਚ ’ਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਦੀ ਇਸ ਟੱਕਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਿਗਨਲਿੰਗ ਸਰਕਿਟ ਆਲਟੇਜਸ਼ਨ ’ਚ ਖਾਮੀ ਸੀ। ਜਿਸ ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮੀਆਂ ਕਾਰਨ ਗਲਤ ਸਿਗਨਲ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੱਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਸ਼ਾਇਦ ਆਖ਼ਰੀ ਖਬਰ ਛਪੀ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹੀ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਸੀ ਪਰ ਰੇਲਵੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਾਂਚ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਤੇ ਸੱਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੱੁਧ ਕਾਰਵਾਈ ’ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਭੁੱਲਾਂ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
ਸਿਹਤ ਦੇਖਭਾਲ, ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ, ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਪਲਾਂਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦੇ ਮਨੱੁਖੀ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕੰਮ ਜੇਮਸ ਰੀਜਨ ਤੇ ਚਾਰਲਸ ਪੇਰੋ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭੁੱਲਾਂ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ- ਸਰਗਰਮ ਭੁੱਲ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੁੱਲ। ਸਰਗਰਮ ਭੁੱਲ ਫਰੰਟ ਲਾਈਨ ਆਪ੍ਰੇਟਰਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਹੰੁਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਰ ਤੁਰੰਤ ਦਿਸਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੁੱਲ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਸਿਗਨਲਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਖਾਮੀ ਹੈ।
ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੁੱਲ ਆਪ੍ਰੇਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਕੰਟਰੋਲ ’ਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਖਰਾਬ ਡਿਜ਼ਾਇਨ, ਗਲਤ ਸਟਾਲੇਸ਼ਨ, ਦੋਸ਼ਪੂਰਨ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ, ਗਲਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਖਾਮੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਰਗਰਮ ਭੁੱਲਾਂ ਜਿੱਥੇ ਤੇ ਜਦੋਂ ਹਾਦਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੁੱਲਾਂ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ’ਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ’ਤੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਰਗਰਮ ਭੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਰਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਰ ਆਮ ਰੁਝਾਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਦਸੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜਾਂਚ ’ਚ ਨਾ ਤਾਂ ਸਰਗਰਮ ਭੁੱਲਾਂ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਭੁੱਲਾਂ ’ਤੇ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੁੱਲਾਂ ਦਾ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਉਸ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਭੁੱਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਗਠਨ ’ਚ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ’ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਆਪ੍ਰੇਟਰ ਦੀ ਗਲਤੀ ਨੂੰ ਫੜ੍ਹਨਾ ਸੌਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ’ਚ ਸਮੱਸਿਆ ਜਿਉ ਦੀ ਤਿਉ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਭਵਿੱਖ ’ਚ ਵੀ ਹਾਦਸੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਇਹੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਦੂਆਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ | Accidents
ਕੰਪਟਰੋਲਰ ਅਤੇ ਅਡੀਟਰ ਜਨਰਲ (ਕੈਗ) ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤ ’ਚ 2017 ਤੋਂ 2021 ਦਰਮਿਆਨ ਰੇਲ ਹਾਦਸਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਕੁਝ ਰੌਚਕ ਤੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਤੱਥਾਂ ’ਤੇ ਗੌਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਹਾਰਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ’ਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਦੂਆਂ ’ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਰੇਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇੱਕ ਪਹਿਲੂ ਟੈਜਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਦੇ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ ਪਰਮਾਨੈਂਟ ਉਹ ਮੈਨੂਅਲ ’ਚ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਾ੍ਰਡਗੇਜ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਟੈਜਕ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਰਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਰੇਲ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਪੰਜਾਬ ਰਾਜਪਾਲ ਨਹੀਂ ਪਏ ਨਰਮ, ਤਿੰਨ ਬਿੱਲਾਂ ’ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕੋਰੀ ਨਾਂਹ
ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੋਨਾਂ ’ਚ ਅਜਿਹਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ ’ਚ 30 ਤੋਂ 100 ਖਾਮੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਜਿਸ ਜੋਨ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਿਗਰਾਨੀ ’ਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 70 ਫੀਸਦੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 18 ’ਚੋਂ 14 ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ’ਚ ਅੱਧੀਆਂ ਜਾਂ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਲਾਈਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਚਾਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ’ਚ ਕੋਈ ਨਿਰੀਖਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਫਰਵਰੀ 2019 ’ਚ ਸੀਮਾਂਚਲ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਰੇਲਮਾਰਗ ’ਤੇ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਰੀਖਣ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਜੋ ਰੇਲ ਲਾਈਨਾਂ ’ਚ ਖਾਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਰੇਲ ਹਾਦਸੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੁੱਲ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਾਦਸਾ ਹੋਇਆ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਰੇਲ ਪਟੜੀ ’ਚ ਦਰਾਰ ਦਾ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਭੁੱਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੀਡੀਆ ’ਚ ਰੇਲ ਲਾਈਨ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਨੂੰ ਟਾਲ਼ਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਪੈਸੇ ਦੀ ਗਲਤ ਵਰਤੋਂ
ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭੁੱਲਾਂ ਦੇ ਕਈ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਜਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਕਮੀ, ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ’ਚ ਕਮੀ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਕਮੀ, ਰੇਲ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਵੈਲਡਿੰਗ ਲਈ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ, ਰੇਲ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ 2017-18 ’ਚ ਕੌਮੀ ਰੇਲਵੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੰਡ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਰੇਲਵੇ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੀ। ਕੈਗ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲੇ ਜਾਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ’ਚ ਕਮੀ ਦੇਖੀ ਗਈ ਤੇ ਕ੍ਰੋਕਰੀ, ਯਾਤਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਤਨਖਾਹ, ਬੋਨਸ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਗੈਰ-ਮੁੱਢਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ’ਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਗਲਤ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਮਿਲਿਆ ਕਿ 2017-18 ਤੋਂ 2020-21 ਦਰਮਿਆਨ 1129 ਰੇਲ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੇਲਵੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੱਲੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਜਿਹੜੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ 2017 ਵੱਡੇ ਤੇ 2018 ਹੋਰ ਹਾਦਸੇ ਹੋਏ। ਡਿਰੇਲਮੈਂਟ ’ਚ ਦੋਵਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹਾਦਸਿਆਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਅੱਗ ਨਾਲ ਹਾਦਸੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹਾਦਸਿਆਂ ’ਚ ਲਗਭਗ 9 ਫੀਸਦੀ ਹਾਦਸੇ ਅੱਗ ਕਾਰਨ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 62 ਫੀਸਦੀ ਰੇਲਾਂ ’ਚ ਫਾਇਰ ਬਿ੍ਰਗੇਡ ਯੰਤਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ।
ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਖੰਡ ਮਿੱਲ ਦੇ ਗੰਨਾ ਪਿੜਾਈ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਕੀਤੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਸਰਕਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹਾਈ ਸਪੀਡ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੋਜਨਾ ’ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਮੌਜ਼ੂਦਾ ਰੇਲਵੇ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਸਬੰਧੀ ਸਾਡੀ ਸਮਰੱਥਾ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਦਲਦਲ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੇ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ’ਤੇ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਹਾਦਸੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਇਹ ਵੀ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਵਕਫ਼ੇ ’ਤੇ ਮੁੜ ਆਉਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ ਕਿ ਰੇਲਵੇ ਨੇ ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਿੰਨੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਰਾਜੀਵ ਗੁਪਤਾ
(ਇਹ ਲੇਖਕ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹਨ)
