ਜਾਤੀਵਾਦ ਦਾ ਘੜਾ ਕਦੋਂ ਟੁੱਟੇਗਾ?
ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਮੁੱਲ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਦਲਿਤ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਗਈ? ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਾਤ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਤ ਅਧਾਰਿਤ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਖਰ ਅਸੀਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਕਦੋਂ ਘੜੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਵਾਂਗੇ? ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ 9 ਸਾਲਾ ਇੰਦਰਾ ਮੇਘਵਾਲ ਦਾ ਕਤਲ ਸਾਡੇ ਸਵੈਮਾਣ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਧੱਬਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਧਰਮ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੇ ਨਾਂਅ ’ਤੇ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮਨੋ-ਸਮਾਜਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਡਰ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣਾ, ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਨੀਵੇਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੀ ਦਾਤ ਦੱਸ ਕੇ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ’ਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੇ ਹਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਜਾਤੀਵਾਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣਾ ਸਮਾਜਿਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨਸ਼ਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਜਾਦੀ ਦਾ ਢੋਂਗ ਕਿਉਂ? ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਬਿਮਾਰ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸੱਟ ਨਾਲ ਜਖਮੀ ਹੋਈ ਇੰਦਰਾ ਮੇਘਵਾਲ ਦੀ ਮੌਤ ਕੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ?
ਅਜਿਹੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਅਧਿਆਪਕ ਖਿਲਾਫ ਕਾਰਵਾਈ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰੇ ਵੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਜਾਤੀਵਾਦ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੜਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਲੱਭਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 17 ਤਹਿਤ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨਾ ਹੋਵੇ।
ਦੋ ਮਰਾਠੀ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਏ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ’ਤੇ ਇੰਨਾ ਉਪਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕਦਾ। ਇੱਕ ਨੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ। ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਕਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂਗੇ? 75 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਤੋਂ ਆਜਾਦੀ ਤਾਂ ਮਿਲੀ ਪਰ 75 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਾਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਨਹੀਂ।
ਪਹਿਲਾਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਬਹੁਤ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪਾਸੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਊਚ-ਨੀਚ, ਛੂਤ-ਛਾਤ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਦੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਦੂਰੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਇਹੋ-ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਹਾਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦਾ ਬੰਦਾ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਵਾਲੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਕੋਈ ਚੀਜ ਲੈਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪੈਸੇ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਦੂਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਸਗੋਂ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਨ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਅਛੂਤ ਕੌਣ ਸੀ? ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਮਿਲ ਕੇ ਤੁਰਨਾ, ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਣਾ ਆਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਟੈਂਕੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਟੂਟੀਆਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਟੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸਮੇਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਦੁਆਰਾ।
ਦੇਸ਼ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੜੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ’ਤੇ ਮਾਸੂਮ ਦੀ ਇੰਨੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਬਿ੍ਰਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਆਜਾਦੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਬਿ੍ਰਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੇ ਉਲਟ, ਲੋਕ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੁਣ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਹੀ ਬਦਲਿਆ ਹੈ। ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਜਦੋਂ ਦਲਿਤ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਡ-ਡੇ-ਮੀਲ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਲਮ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਹਰ ਰੋਜ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਕੂਲ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਮਿਡ-ਡੇ-ਮੀਲ ਸਿਰਫ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਦਲਿਤ ਬੱਚੇ ਖਾਣਾ ਦੇਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਰਾਜਾਂ ’ਚੋਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਖਾਤਮਾ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ 386 ਵਿੱਚੋਂ 22 ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਕੋਲ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕੁਰਸੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਭੇਦਭਾਵ ਖਤਮ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।
ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਇਸ ਘਿਨੌਣੇ ਕਾਰੇ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹਾਂ। 75 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਸੌੜੀ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਆਪਣੇ- ਆਪ ਨੂੰ ਰੱਬ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਸੌੜੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਰਹੇਗੀ, ਦੇਸ਼ ਕਦੇ ਅਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਦੇ ਢੋਲ ਦਾ ਡੰਕਾ ਜੋਰ-ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਵੀ ਆਜਾਦ ਹੋਵਾਂ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਅਜ਼ਾਦੀ ਉਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਜਾਰਾਂ ਸਵਾਲ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਸਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕ ਵਰਗੀ ਆਦਰਸ਼ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਬਣ ਕੇ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲਾਂ ਲਈ ਵੀ ਕੁਝ ਚਰਿੱਤਰ ਮਾਪਦੰਡ ਲਾਜਮੀ ਬਣਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਵਰਣ-ਜਾਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਇੰਦਰਾ ਮੇਘਵਾਲ ਜਲੀਲ ਅਤੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾ, ਸਿਰਫ ਕਾਰਨ ਵੱਖਰੇ ਹੋਣਗੇ।
ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇੰਦਰਾ ਮੇਘਵਾਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੜੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਸਜਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਬਹੁਜਨ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਵਰਣ-ਜਾਤੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਜਨ ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਬਦਲਾ ਕੇਵਲ ਇੰਦਰਾ ਮੇਘਵਾਲ ਦੇ ਕਤਲ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਊਚ-ਨੀਚ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਵਾਲੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਆਰੀਆਨਗਰ, ਹਿਸਾਰ (ਹਰਿਆਣਾ)
ਮੋ. 70153-75570
ਪਿ੍ਰਅੰਕਾ ‘ਸੌਰਭ’
ਹੋਰ ਅਪਡੇਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ Facebook ਅਤੇ Twitter,Instagram, Linkedin , YouTube‘ਤੇ ਫਾਲੋ ਕਰੋ
