ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਸੌਰਭ
ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਹਰਿਆਣਾ ’ਚ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸੁੱਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਰਵਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਪਿੰਡ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਗੜ੍ਹ-ਬੀਕਾਨੇਰ ਰਾਜਮਾਰਗ ’ਤੇ ਹਿਸਾਰ ਤੋਂ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਹੈ। ਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬੜਵਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ (ਕਿਲ੍ਹਾ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 65 ਸਾਲਾ ਠਾਕੁਰ ਬਿ੍ਰਜਭੂਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੜ੍ਹੀ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦਾ ਜਾਗੀਰ ਹੈ। ਠਾਕੁਰ ਬਾਗ ਸਿੰਘ ਤੰਵਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪੂਰਵਜ, ਜੋ ਬਿ੍ਰਜਭੂਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦਾਦਾ ਸੀ, 600 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੀਤਪੁਰਾ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧੀਆਂ ਲਈ ਇਸ ਪਿੰਡ ’ਚ ਜਾਇਦਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ। ਇਤਫਾਕਨ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੀ ਤੰਵਰ ਸ਼ਾਖਾ ਭਿਵਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਭਿਵਾਨੀ ਤੰਵਰ ਖਾਪ ਯਾਨੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਤੰਵਰ ਰਾਜਪੂਤ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਮਲਾਵਰ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰਨ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਰਦਾਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਹਰਿਆਣੇ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਤੰਵਰ ਰਾਜਪੂਤ ਭਿਵਾਨੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਰੀਬ 15,000 ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਬਰਵਾ ਪਿੰਡ ਹੁਣ ਭਿਵਾਨੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਵੱਡੇ ਕੁਦਰਤੀ ਛੱਪੜ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਝੌਂਪੜੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਵੱਸੇ ਬਾਘ ਸਿੰਘ ਤੰਵਰ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀ 14000 ਵਿੱਘੇ ਜਮੀਨ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਮੀਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਗੜ੍ਹੀ, ਮੱਧਕਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਮਾਰਕ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਂਸਾ ਭਵਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰਾਮਸਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਛੱਪੜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 1938 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿੰਡ ’ਚ ਇੱਕ ਸਾਲ ਮੌਨਸੂਨ ਨਾ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸਾਲ ਫਸਲਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀਆਂ।
ਇਸ ਲਈ ਬਾਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੜ੍ਹੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਮਲ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਤੇ ਫਲਦਾਇਕ ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਰੇਤ ਦੇ ਟਿੱਬੇ ’ਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਤੇ ਸਪੋਕਸਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਲੱਕੜ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਹੈ। ਬਿਲਡਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤੂੜੀ ਤੇ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਕੁਆਰਟਰਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰਿਹਾਇਸ਼ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਦਿੱਖ ਲਈ ਕਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਮਰੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਹਵੇਲੀਆਂ, ਸੁੰਦਰ ਚਿੱਤਰ, ਸੂਖਮ ਨਮੂਨੇ ਨਾਲ ਸਜੇ ਦਰਵਾਜੇ, ਤਾਲਾਬ ਵਰਗਾ ਭੰਡਾਰ, ਹਾਥੀ-ਘਰ, ਖਜਾਨਾ ਘਰ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੰਧ, ਸ਼ਸਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਠੋਸ ਦਰਵਾਜਾ ਅਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ-ਕੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੂਹ
ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਖੂਹ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸੇਠਾਂ ਤਾਰਾਚੰਦ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਸੇਠ ਹਨੂੰਮਾਨ ਤੇ ਤਾਰਾਚੰਦ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰੁਸਦਾ ਜੋਹੜ ਵਿਖੇ ਚਾਰ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਖੂਹ ਬਣਵਾਇਆ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਰਿਆਣਵੀ ਫਿਲਮ ਚੰਦਰਵਾਲ ਤੇ ਬੈਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸੀਨ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਫਿਲਮਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਰੱਥ ਅੱਜ ਵੀ ਹਵੇਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਰਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸੇਠ ਹੁਕਮ ਚੰਦ ਲਾਲਾ ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਦੀ ਹਵੇਲੀ
ਇਹ ਹਵੇਲੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ਡੇਢ ਸੌ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਸੁਸੱਜਿਤ ਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹਾਥੀ ਦੀ ਪਿੱਠ ’ਤੇ ਚਤੁਰਭੁੱਜ ਜਿਓਮੈਟਿ੍ਰਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ’ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਕਾਠੀ ਸਜਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਾਜਾ-ਰਾਣੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੌਕਰ ਚਾਵਰ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸੇਠ ਲਛਮੀ ਚੰਦ ਦਾ ਕਥਾਰਾ
ਬਰਵਾ ਵਿੱਚ ਲਛਮੀ ਚੰਦ ਦੇ ਕਟੜਾ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਰਾਜੇ-ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਤੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਤ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਰਾਧਾ ਰਾਣੀ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਰੱਥ ’ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਰੱਥ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਘੋੜਸਵਾਰ ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਘੋੜਸਵਾਰ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਹੈ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਲਾਲਾ ਲਕਰਾਮ ਫੂਲਚੰਦ ਦੀ ਹਵੇਲੀ
ਇਹ ਹਵੇਲੀ ਲਗਭਗ 160 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਇਸ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਬਰਾਂਡੇ ਦੀ ਕੰਧ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਘੋੜੇ ’ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੈ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸਿਪਾਹੀ ਇੱਕ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਦੌੜ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਪੰਜ ਸਿਪਾਹੀ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਦੌੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਪੀਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਪਾਹੀ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਾਪਦੇ ਹਨ।
ਤੁਲਾਰਾਮ ਲਾਲਾ ਡੂੰਗਰਮਲ ਦੀ ਹਵੇਲੀ
ਇਹ ਮਹਿਲ ਅੱਜ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 100 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਾਹਰਲੀ ਕੰਧ ’ਤੇ ਡੱਬਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰੇਲਵੇ ਇੰਜਣ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੰਜਣ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਚਾਂ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਟਰੇਨ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਉੁਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ’ਚ ਜਾਲੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਚ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਇੰਜਣ ’ਚੋਂ ਧੂੰਆਂ ਨਿੱਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੁਦਰਤੀ ਦਿ੍ਰਸ਼ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮਹਿਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ
ਭਿਵਾਨੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਤੇ ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰਾਂ ’ਤੇ ਕਲਾਕਿ੍ਰਤੀ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਲਗਭਗ 100-150 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਵੇਲੀਆਂ ਘੁਮਿਆਰ ਜਾਤੀ ਦੇ ਮਿਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਲੱਖੋਰੀ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣਵਾਈਆਂ ਹਨ। ਕੰਧ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਚੂਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ’ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਰਾਣਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ, ਰਾਮਾਇਣ, ਰਾਧਾ ਕਿ੍ਰਸ਼ਨ ਲੀਲਾ, ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮਹਿਮਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੇਖਾਵਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਅਛੂਤੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇੱਥੋਂ ਵੀ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ’ਚ ਕਿਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਦੇ ਕਮੀ। ਅੱਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ’ਚੋਂ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਦੀ ਘਾਟ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਕਈ ਚਿੱਤਰ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਾਂ ਧੂੰਏਂ ਦੀ ਪਰਤ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚਮਕ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਪਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ’ਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਤੋਂ ਬਚਣ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।
ਜਿਸ ਨੇ ਬਰਵਾ ਪਿੰਡ ਵਸਾਇਆ
ਠਾਕੁਰ ਬਾਗ ਸਿੰਘ ਤੰਵਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਰਵਾ ਪਿੰਡ ਵਸਾਇਆ ਸੀ, ਰਾਜਪੂਤ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਰਾਜਪੂਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ’ਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਤੋਤੇ, ਹਾਥੀ, ਘੋੜੇ, ਊਠ ਆਦਿ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਜੋਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਂਟ ਕਰਦੇ ਸਨ
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੇਠ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਹਵੇਲੀਆਂ ਬਣਵਾਈਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ’ਤੇ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਜੋ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਰਵਾਇਤੀ ਚਿੱਤਰਾਂ ਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੱਖਰੇ ਜਾਪਦੇ ਹਨ। ਬਰਵਾ ਪਿੰਡ (ਪਿੰਡ ਦਾ ਗੜ੍ਹ) ਵਿੱਚ ਠਾਕੁਰ ਕੀ ਹਵੇਲੀ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੁਆਰਾ 1910 ਈ: ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਸ਼ਾਇਦ ਮੁਗਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯਤਨ
ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਸੌਰਭ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਾ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਵੇਲੀਆਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਕੋਈ ਸਾਕਾਰਾਤਮਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।
ਡਾ. ਸੱਤਿਆਵਾਨ ਸੌਰਭ, ਪਰੀ ਵਾਟਿਕਾ, ਕੌਸ਼ੱਲਿਆ ਭਵਨ, ਬਰਵਾ (ਸਿਵਾਨੀ) ਭਿਵਾਨੀ, ਹਰਿਆਣਾ
ਮੋ. 94665-26148
ਹੋਰ ਅਪਡੇਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ Facebook ਅਤੇ Twitter,Instagram, Linkedin , YouTube‘ਤੇ ਫਾਲੋ ਕਰੋ
