ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਵਿਸ਼ਾ
ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਦਰ ਵਧੀ ਹੈ। ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇਹ ਜਵਾਨ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਬਦਹਾਲੀ ਤੋਂ ਇੰਨੇ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤੱਕ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਦਾ ਬੋਝ, ਘਰੇਲੂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਅਣਉਪਲੱਬਧਤਾ, ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਦੀ ਘਾਟ ਤੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਾਤਹਿਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਘਰੇਲੂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕਾਰਨ ਮੰਨਦੀ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ’ਤੇ ਕੰਮ ਦਾ ਬੋਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ 12 ਤੋਂ 15 ਘੰਟੇ ਡਿਊਟੀ ਦੇਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਸਖਤ ਕੰਮਕਾਜੀ ਹਾਲਾਤ, ਅਫਸਰਾਂ ਦਾ ਸਖਤ ਰਵੱਈਆ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਮਸਲੇ ਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ’ਤੇ ਛੁੱਟੀ ਨਾ ਮਿਲਣਾ ਵੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਵੱਲ ਧੱਕਦਾ ਹੈ। ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨਰੇਸ਼ ਜਾਟ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਡੀਆਈਜੀ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਛੇ ਜਣਿਆਂ ਖਿਲਾਫ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਜਾਟ ਨੇ ਕਰੀਬ 18 ਘੰਟੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਨਾਬਾਲਗ ਧੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕੁਆਰਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਸਰਵਿਸ ਰਾਈਫਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਲਈ। ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਵੀਡੀਓ ਕਲਿੱਪਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਹੋਣ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਿ੍ਰਤਕ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਾਟ ਵੱਲੋਂ ਡੀਆਈਜੀ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖਿਲਾਫ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦੁਰਵਿਹਾਰ ਕਰਨ ਤੇ ਡਿਊਟੀ ਅਲਾਟ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੰਘ ’ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡਿਊਟੀ ’ਤੇ ਸੂਰਤਗੜ੍ਹ ਭੇਜਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੇ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਬ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਵਿਕਾਸ ਵਰਮਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਕਵਿਤਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਲਈ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ। ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਪਪੀਤੇ ਦੀ ਘਟੀਆ ਕੁਆਲਿਟੀ ਬਾਰੇ ਅਫਸਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ, ਜਨਾਬ, ਵਿਕਾਸ ਗੁੱਸੇ ’ਚ ਆ ਗਿਆ। ਵਿਕਾਸ ਆਪਣੇ ਆਤਮ-ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਸੱਟ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ।
ਅਜਿਹੇ ’ਚ ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ’ਚ ਤਾਲਮੇਲ ਕਿਵੇਂ ਹੈ। ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦੇ ਤਣਾਅ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਚੁੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਣਾਅ ਹੱਦ ਤੋਂ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵਰਗਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਨੌਜਵਾਨ ਆਪਣੇ ਸਵੈਮਾਣ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਕਾਰਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ’ਚ ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁਲਾਜਮ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ’ਚ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਤਮ-ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵਰਗਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਰੱਖਿਆ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਨ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਨ, 1. ਛੁੱਟੀ ਦੀ ਗ੍ਰਾਂਟ ਨੂੰ ਤਰਕਸੰਗਤ ਬਣਾਉਣਾ, 2. ਕੰਮ ਦੇ ਬੋਝ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ਤੇ ਪੋਸਟਿੰਗ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰਨਾ, 3. ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਭੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, 4. ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਿਹਤਰ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਣਾ, 5. ਤਣਾਅ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਤੇ 6 ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ। ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇੱਕ ਬਟਾਲੀਅਨ ਵਿੱਚ ਮੁਲਾਜਮਾਂ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦਾ ਰੈਂਕ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਤੇ ਸਾਂਝ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਕਰਮਚਾਰੀ ਆਪਣੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਗੁਪਤਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਘਰੇਲੂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆ ਸਕਣ।
ਪੋਸਟ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਯੋਗ ਸੂਬੇਦਾਰਾਂ/ਐਸਐਮਜ ਨੂੰ ਆਨਰੇਰੀ ਪੋਸਟਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਰੈਗੂਲਰ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਦੇ ਰੈਂਕ ਵਿੱਚ ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਆਨਰੇਰੀ ਰੈਂਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਵਧੇਗਾ।
ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਿਵਾਰਨ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਣ ਤੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਸਕਣ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਬਲ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਫੋਰਸ ਦੇ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਅਫਸਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਸਾਰੇ ਬਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼, ਮੈਸਿੰਗ, ਡਿਊਟੀ ’ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਠੋਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ।
ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਨਿੱਜੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਘਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ, ਉਹ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਲ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਉਦਾਸੀ ਜਾਂ ਤਣਾਅ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜੇਕਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕ ਵੈਲਫੇਅਰ ਬੋਰਡ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਘਰੇਲੂ ਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਤੇ ਰਾਜ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਫਸਦਾ।
ਆਰੀਆ ਨਗਰ, ਹਿਸਾਰ (ਹਰਿਆਣਾ)
ਮੋ. 70153-75570
ਪਿ੍ਰਅੰਕਾ ‘ਸੌਰਭ’
ਹੋਰ ਅਪਡੇਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ Facebook ਅਤੇ Twitter,Instagram, Linkedin , YouTube‘ਤੇ ਫਾਲੋ ਕਰੋ
