ਚੰਗਾ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ
ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਰੇ ਸਿਖਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਉਹ ਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਅਸਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦਿ੍ਰਸ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਫਲਕ ’ਤੇ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਸਿੱਖਿਆ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣਾਤਮਕ ਪਹਿਲੂ ਹਨ ਜਿੱਥੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ
ਜਦੋਂ ਸ਼ਕਤੀ ਚੰਗੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਦਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦਰਸਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਹਾਲਾਂਕਿ ਚੰਗੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰਤ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗਾ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਹਨ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਬਾਰੇ ਦਿਮਾਗ ’ਚ ਦੋ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠਦੇ ਹਨ ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ
ਦੂਜਾ, ਕੀ ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਤਕਨਾਲੌਜੀ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ, ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾ ਦੇ ਪੂਰੇ ਲਾਭ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਉਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ ਖੋਜ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ-ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਗੂੜ੍ਹਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਖੋਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗਿਆਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਗਿਆਨ-ਸੋਧ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਵੇਲੇ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਫਾਰਮੈਟਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ 998 ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ, ਪੋਸ਼ਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ,
ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਚੰਗੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਇਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਹ ਜਾਂਚ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਸਮੁੱਚੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨਾ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਰਜੀਹ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੰਸਥਾਗਤ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਪੱਖੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿਣਾ ਵੀ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਫਰਵਰੀ 2021 ਦੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਇੱਕ ਤੱਥ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਵਿਹਾਰਕ ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਤ ਕਾਰਜ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਮਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੇ ਪੀਐਚਡੀ ਦਾ ਥੀਸਿਸ ਜੇਕਰ ਮਜਬੂਤੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕੁਝ ਉੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਖੋਜ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵੇਾਲੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਟਾਈਮਜ ਵਰਲਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਰੈਂਕਿੰਗਜ 2020 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ 200 ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਸਵੀਰ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਅਟੱਲ ਹੈ ਕਿ ਖੋਜ ਦਾ ਖੁਦ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਲਾਜਮੀ ਹੈ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਨੌਜਵਾਨ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਵਿੱਚ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਹਨ ਇਹ ਸਵਾਲ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤੈਰਦਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਸਿਵਲ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਜੋ ਸਤਿਕਾਰ ਹੈ, ਉਹ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਰੁਝਾਨ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ
ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦਿਸਹੱਦੇ ਸਿਰਫ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੋਵੇਂ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹਨ ਜਾਂਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2007-08 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 2017-18 ਤੱਕ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਖਰਚ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ, ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਘੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਜੀਡੀਪੀ ਦਾ ਸਿਰਫ 0.7 ਫੀਸਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ’ਤੇ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੀਨ 2.1 ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ 2.8 ਫੀਸਦੀ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਅਤੇ ਇਜਰਾਈਲ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ 4 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਰਚ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਹਨ
ਗਿਆਨ, ਵਿਗਿਆਨ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਸਾਨਦਾਰ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਭਾਰਤ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ ਆਰ ਐਂਡ ਡੀ ਹੱਬ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਹੁ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ 2010 ਵਿੱਚ 721 ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ 1150 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਨਵੀਨਤਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਦਾ 57 ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿਲੀਅਨ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 110 ਸੀ, ਹੁਣ 2017 ਤੱਕ ਇਹ ਵਧ ਕੇ 255 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹੈ। ਪੇਟੈਂਟ ਫਾਈਲਿੰਗ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ 9 ਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਹੈ ਚੌਲ, ਗੰਨਾ, ਖੰਡ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ, ਸੜਕ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਜਿਹੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਅਤੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲ ਅਤੇ ਐਸਟੀਆਈਪੀ 2020 ਦਾ ਖਰੜਾ ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਲਈ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਬਸਰਤੇ ਕਿ ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਖੋਜ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਜਿੰਨੀ ਮਜਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਚੰਗੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਲਾਈਨ ਵੀ ਉਹਨੀ ਲੰਬੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨੀਤੀਆਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਹੋਣਗੀਆਂ
ਡਾ. ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ
ਹੋਰ ਅਪਡੇਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ Facebook ਅਤੇ Twitter,Instagram, linkedin , YouTube‘ਤੇ ਫਾਲੋ ਕਰੋ
