ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੀ ਮੇਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ…
ਯਾਤਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਵਾਜ ਦਾ ਸਫਰ ਅੱਜ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਮਿੱਠੀ ਸੁਰੀਲੀ ਅਵਾਜ ਦੁਬਾਰਾ (Lata Mangeshkar) ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨਵੇਂ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਜੀਵਨ ਹੈ, ਪੰਛੀ ਅਸਮਾਨ ’ਚ ਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਝਰਨੇ ਸੰਗੀਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਕੁਦਰਤ ਆਪਣੇ ਸਾਜ ਸਜਾਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਸੰਗੀਤ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ, ਉਹ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਜਿਸ ਅਵਾਜ ਨੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੂਡ ਨੂੰ ਸਮੇਟ ਕੇ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ ਦਿੱਤੀ, ਅੱਜ ਉਸ ਆਵਾਜ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਘਾਟਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਘਾਟੇ ਨੂੰ ਭਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਸੰਭਵ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। … ਅਤੇ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਉਸ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ।
ਲਤਾ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਸਫਰ ’ਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਫਿਲਮਾਂ ’ਚ ਹੀਰੋਇਨ ਬਣ ਕੇ ਆਈ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕੁੜੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਟੀਚਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਉਹ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਇਹ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਵੇਗੀ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਲੈਣਗੇ। 28 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਦੀਨਾਨਾਥ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮੀ ਲਤਾ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂਅ ਹੇਮਾ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਸਨ। ਗਾਇਕੀ ਲਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸਹਿਗਲ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਲਤਾ ਨੇ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡੀ ਹੋ ਕੇ ਗਾਇਕ ਬਣੇ ਅਤੇ ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸਹਿਗਲ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰੇ। ਪਰ ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਲਤਾ ਗਾਇਕਾ ਬਣੇ। ਲਤਾ ਸਿਰਫ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੇਟੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਤਾ ਜੀ ’ਤੇ ਆਣ ਪਈ।
ਲਤਾ ਜੀ (Lata Mangeshkar) ਨੇ 1948 ਵਿੱਚ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੂਰ ਜਹਾਂ, ਸਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਆਦਿ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਗਾਇਕਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਪਰ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਲਤਾ ਜੀ ਲਈ ਜੋ ਰੋਲ ਚੁਣਿਆ ਸੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਸਨ? 1949 ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਮਧੂਬਾਲਾ ’ਤੇ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਫਿਲਮ ਮਹਿਲ ਜਿਸ ’ਚ ਗੀਤ ‘ਆਏਗਾ ਆਏਗਾ ਆਨੇਵਾਲਾ’ ਇੰਨਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਫਿਰ ਲਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਣਾ ਪਿਆ। ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ ਲਤਾ, ਆਸ਼ਾ ਅਤੇ ਊਸ਼ਾ ਦਾ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਤਾ ਜੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਇੰਨੀ ਪਸੰਦ ਆਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਤਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਗੀਤ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਜੋ ਲਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਰਤਨ, ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਅਛੂਤਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਸੰਸਕਾਂ ਦਾ ਬੇਅੰਤ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਲਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਸਕਾਂ ਦਾ ਖੂਬ ਪਿਆਰ ਮਿਲਾ।
ਲਤਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗੀਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਸੰਤੋਸ਼ ਆਨੰਦ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, ‘ਇੱਕ ਪਿਆਰ ਕਾ ਨਗਮਾ ਹੈ, ਮੌਜੋਂ ਕੀ ਰਵਾਨੀ ਹੈ’ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਤਾ ਜੀ ਨੇ ਅਦਭੱੁਤ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਕੋਈ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਹੀ ਲਤਾ ਜੀ ਦੀ ਅਵਾਜ ਦੀ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਲਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੀਤ ਜੋ ਲਤਾ ਜੀ ਦੀ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ, ‘ਨਾਮ ਗੁੰਮ ਜਾਏਗਾ, ਚਿਹਰਾ ਯੇ ਬਦਲ ਜਾਏਗਾ, ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ ਹੀ ਪਛਾਣ ਹੈ, ਗਰ ਯਾਦ ਰਹੇ’। ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਲੇਖ ਵਿਚ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਸਾਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਵਜੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਸਮਝਿਆ।
ਲਤਾ ਜੀ (Lata Mangeshkar) ਚਲੇ ਗਏ। ਅੱਜ ਹਰ ਦਿਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਦਿਲ ਦੀ ਹਾਲਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਡੂੰਘਾ ਦੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਸਮਰੱਥ ਹੈ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੱਚ ਹਨ। ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਲਤਾ ਜੀ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਕਿਵੇਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਏ, ਸਾਰੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ। ਨਵੀਂ ਧੁਨ ਦੇ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗਾ।
ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਭਾਰਤੀਆ
ਅਸਗਰਪੁਰ, ਯਮੁਨਾਨਗਰ, ਹਰਿਆਣਾ
ਮੋ. 89010-06901
ਹੋਰ ਅਪਡੇਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ Facebook ਅਤੇ Twitter,Instagram, Linkedin , YouTube‘ਤੇ ਫਾਲੋ ਕਰੋ
